Hoa bỉ ngạn đỏ mọc bên bờ Nại Hà, trên đường hoàng tuyền. Ra lá thì chẳng kết hoa. Kết hoa thì lá đã úa tàn. Đời đời kiếp kiếp, mãi mãi chia cách không gặp được nhau. Có lẽ đây là câu chuyện nổi tiếng nhất về loài hoa này với ý nghĩa chia ly, sinh tử đôi đường. Trên thực tế ngoài sắc đỏ thì loài hoa này còn nhiều màu sắc độc đáo khác và ẩn chứa nhiều ý nghĩa hơn. Cùng nhau tìm hiểu những ý nghĩa đó qua bài viết dưới đây.

Những điều cần biết về hoa bỉ ngạn

Hoa bỉ ngạn là một loài hoa đẹp và đặc biệt với hai màu thường gặp là đỏ và trắng. Bỉ ngạn đỏ là loài phổ biến và dễ thấy nhất, còn bỉ ngạn trắng và những loài còn lại thì hiếm gặp hơn. Bỉ ngạn hoa cho ta cảm giác quyến rũ đầy ma mị, tựa như một loài hoa không thuộc về cõi nhân gian.

Hoa bỉ ngạn gắn liền với nền văn hóa phương Đông và xuất hiện rất nhiều trong những truyền thuyết của Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam và những câu chuyện Phật giáo. Theo truyền thuyết, bỉ ngạn là biểu tượng cho mối tình bị chia cắt, là nơi chứa đựng những ký ức nơi trần thế của người đã khuất, và còn là chứng nhân cho những mối duyên tình đã đứt đoạn.

1. Tên gọi và nguồn gốc

Bỉ ngạn là loài hoa gắn liền với nhiều truyền thuyết về tình yêu, về linh hồn cõi âm, và có dấu ấn sâu đậm trong Phật giáo. Bỉ ngạn hoa có danh pháp khoa học là Lycoris radiata, chi Lycoris và thuộc phân họ Amaryllidaceae. Bỉ ngạn hoa có rất nhiều tên gọi khác nhau trong tiếng Trung, tiếng Anh và tiếng Nhật ví dụ như:

• Tên tiếng Trung: bỉ ngạn hoa, thạch toán, u linh hoa, tư nhân gian, vong xuyên hoa,…
• Tên tiếng Nhật: Higanbana, Yuurei Hana, Sutego Hana, Tengai Hana,…
• Tên tiếng Anh: Red spider lily, Shorttube Lycoris.

Ngoài ra hoa bỉ ngạn còn có một cái tên nổi tiếng là “Mạn châu sa hoa” được phiên âm từ tiếng Phạn của từ “Mañjusaka”. Từ “Mạn châu sa hoa” dùng để chỉ bỉ ngạn đỏ, còn với loài bỉ ngạn trắng thì chúng ta có từ “Mạn đà la hoa” (Mandarava). Mạn châu sa hoa không đơn thuần là một loài hoa đẹp mà nó còn gắn với nhiều ý nghĩa Phật giáo quan trọng.

Bỉ ngạn hoa phổ biến tại Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Triều Tiên nên loài hoa này mang đậm văn hóa Đông phương. Về sau vào khoảng thế kỉ 19, khi quá trình mở cửa thương mại giữa các nước đã thoải mái hơn, một thuyền trưởng người Mỹ đã mang hoa bỉ ngạn từ Nhật Bản về trồng thử. Từ đó, loài hoa này bắt đầu được du nhập vào Hoa Kỳ. Mạn châu sa hoa sinh trưởng tốt tại các tiểu bang phía Nam Hoa Kỳ, Texas và Bắc California, những nơi có thời tiết ấm áp và khí hậu ôn hòa.

2. Đặc điểm sinh học

Bỉ ngạn hoa là loài cây thân thảo có chiều cao trung bình là 40-100 cm. Lá bỉ ngạn thon dài và có màu xanh đậm. Phần thân cây dạng củ và có lớp vảy đậm bao xung quanh như lớp bảo vệ. Người ta thường trồng bỉ ngạn từ củ.

Bỉ ngạn có cấu tạo hoa rất đặc biệt. Những cánh hoa dài, mảnh, cong cong cùng phần nhụy phát triển vươn dài, giống như chiếc lồng bao bọc bên ngoài tạo cảm giác đầy ma mị. Cấu tạo của Bỉ ngạn hoa cho cảm giác sắc nhọn hệt như móng vuốt, vì thế nó còn có một cái tên khá thú vị trong tiếng Trung là “long trảo hoa” (hoa móng rồng).

Những bông bỉ ngạn không mọc đơn lẻ, mà thường mọc thành chùm nhỏ từ 5-7 bông hoặc nhiều hơn với kích cỡ bằng bàn tay. Mỗi chùm hoa nằm trên cùng một cành. Khi bỉ ngạn nở hoa thì lá sẽ tàn úa, còn khi cây bắt đầu mọc lá thì hoa đã không còn nữa.

Chính vì đặc điểm này mà mạn châu sa hoa luôn gắn với ý nghĩa về sự chia ly, sinh ly tử biệt vì hoa và lá không bao giờ cùng tồn tại. Có lá thì không có hoa, có hoa thì không có lá, tựa như hai người yêu nhau nhưng mãi mãi không thể nhìn thấy nhau.

Nhiều nghiên cứu cho thấy trong củ, lá và thân của bỉ ngạn chứa độc tính nicoryn gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Vì thế, hoa bỉ ngạn có thể dùng đuổi chuột hoặc một số loại côn trùng khác. Cây bỉ ngạn cũng hỗ trợ giảm phù nề, mụn đỏ sưng tấy và thấp khớp nhưng cần theo liều lượng và cách chế biến thích hợp. Tuyệt đối không tự ý sử dụng những bộ phận của loài hoa này làm thức ăn hay dược liệu.

Bỉa ngạn hoa dại thường mọc ven đường, triền núi, triền đồi hay khu vực nghĩa trang. Đặc biệt là những nơi có môi trường ẩm thấp, ấm áp và không có nắng gắt. Đây cũng là một đặc điểm sinh trưởng khiến bỉ ngạn gắn với những yếu tố tâm linh vì hoa thường mọc gần những chỗ người chết.

Hiện nay chúng ta có thể tìm thấy bỉ ngạn được trồng nhiều ở Trung Quốc và Nhật Bản. Ở Việt Nam thì khu vực miền Bắc và Đà Lạt là những nơi có khí hậu thích hợp để gieo trồng loài hoa này. Bạn có thể tìm thấy bỉ ngạn (chủ yếu là bỉ ngạn đỏ) tại các khu vực vườn hoa hoặc nhà vườn tại Đà Lạt. Ngoài ra tại những khu vực chùa chiền Phật giáo cũng có thể tìm thấy hoa bỉ ngạn.

Ý nghĩa hoa bỉ ngạn qua từng màu sắc

Trong nền văn hóa Á Đông, bỉ ngạn thường mang yếu tố chết chóc, chia ly, hồi ức đau thương và nỗi nhớ mong khắc khoải trong tình yêu. Những ý nghĩa này được hình thành một phần vì những đặc điểm cấu tạo, cũng như môi trường sinh trưởng đặc biệt của loài hoa này. Nếu bỏ qua những ý nghĩa tâm linh đau thương, bỉ ngạn hoa cũng chất chứa nhiều ý nghĩa khác nhau tương ứng với những màu hoa của nó.

Bỉ ngạn đỏ

Bỉ ngạn đỏ là loài hoa phổ biến và nổi tiếng nhất được nhiều người biết đến. Bỉ ngạn hoa được tìm thấy nhiều ở Trung Quốc và Nhật Bản, thế nên ý nghĩa của loài hoa này mang đậm dấu ấn phương Đông và Phật giáo. Bỉ ngạn hoa đã đi vào nhiều truyền thuyết, thần thoại và cả tiểu thuyết, phim ảnh ngày nay như một biểu tượng về tình yêu, sự chia ly và cõi âm huyền bí.

Bỉ ngạn đỏ, hay Mạn châu sa hoa, gắn liền với truyền thuyết về tình yêu bị chia cắt, về lời nguyền mãi mãi không thể nhìn thấy nhau của đôi tình nhân vi phạm luật trời. Nếu có ai đó trồng hoa bỉ ngạn, có thể họ đang đau khổ về mối tình không thành, về tình yêu đẹp đã tan vỡ, hoặc vì mãi mãi không thể gặp lại đối phương.

Bỉ ngạn đỏ là biểu tượng cho tình yêu mãnh liệt, sâu đậm, luôn ngóng trông về nhau nhưng nhuốm đầy bi thương của những đôi tình nhân.

Bỉ ngạn không phải là loài hoa thích hợp cho việc tặng quà, bởi vì ý nghĩa của loài hoa này nhuốm đầy màu tang thương và nhiều yếu tố tâm linh huyền bí. Nhưng nếu bạn thích màu đỏ rực và cấu tạo hoa thú vị của bỉ ngạn, bạn vẫn có thể trồng làm cảnh trong vườn. Những bông bỉ ngạn đỏ chắc chắn sẽ là điểm nhấn đặc biệt nhất trong vườn.

Bỉ ngạn trắng

Trong truyền thuyết, bỉ ngạn trắng là một hình ảnh đối lập, nhưng cũng liên kết chặt chẽ với bỉ ngạn đỏ. Nếu bỉ ngạn đỏ được gọi là Mạn châu sa hoa, thì bỉ ngạn trắng có tên là Mạn đà la hoa. Nếu bỉ ngạn đỏ là loài hoa mọc trên đường hoàng tuyền dẫn tới âm phủ, thì bỉ ngạn trắng là loài hoa nơi đất Phật.

Tương truyền rằng, Phật tổ đã tạo ra bỉ ngạn trắng bằng cách thanh tẩy một đóa bỉ ngạn đỏ tươi. Vì thế tuy cùng một gốc, nhựng bỉ ngạn trắng lại là biểu tượng cho sự tinh khiết, tịnh tâm, phủi sạch tất cả bụi trần, tất cả dục niệm và đau khổ chốn nhân gian. Bỉ ngạn trắng biểu tượng cho tình cảm chân thành thuần khiết, cũng như nỗi đau chia cắt của người còn sống và người đã chết.

So với bỉ ngạn đỏ vô cùng phổ biến thì bỉ ngạn trắng khó tìm và khó nhìn thấy hơn. Bỉ ngạn trắng tượng trưngcho những hồi ức tốt đẹp nhất về người đã khuất. Vì thế loài hoa này thường xuất hiện trong tang lễ. Ngoài ra bỉ ngạn trắng còn là biểu tượng cho sự siêu thoát, rủ bỏ hết âu lo và những điều không tốt đẹp để giúp tâm hồn thanh thản.

Bỉ ngạn vàng

Bỉ ngạn vàng có màu sắc tươi tắn, rực rỡ và mang đến năng lượng tích cực. Màu vàng tượng trương cho ánh nắng, cho những điều tích cực, tài phú, may mắn và thịnh vượng. Chính vì thế bỉ ngạn vàng mang theo ý nghĩa về sự “khổ tận cam lai”, về những may mắn, những điều tích cực sẽ đến sau những khó khăn, thử thách cả trong tình yêu và cuộc sống.

Những đóa bỉ ngạn vàng có thể cổ vũ tinh thần và giúp bạn cảm thấy thoải mái, phấn chấn hơn sau những giờ học tập, làm việc căng thẳng hoặc những lúc buồn chán. Sắc vàng của bỉ ngạn mang đến năng lượng tích cực, có tác dụng cổ vũ tinh thần rất tốt nên có thể trồng trang trí vườn hoặc 1 chậu hoa đơn giản để trang trí.

Bỉ ngạn tím

Màu tím thường mang ý nghĩa cho sự chung thủy của người phụ nữ trong tình yêu. Vì thế màu tím thường là màu tượng trưng cho tình cảm chân thành, sâu đậm dù vượt qua bao năm tháng vẫn một lòng một dạ với người yêu. Ngoài ra bỉ ngạn tím còn tượng trưng cho ước nguyện trùng phùng, dù sau bao khó khăn và chia xa thì vẫn mong ngày đoàn tụ.

Không giống với bỉ ngạn đỏ, trắng và vàng là những sắc hoa tự nhiên, bỉ ngạn tím là kết quả của quá trình lai tạo giống. Bỉ ngạn tím có một sắc tím đẹp mơ mộng, đằm thắm và quyến rũ nên được rất nhiều người ưa thích trồng làm cảnh. Người ta thường trồng bỉ ngạn tím gần hàng rào hoặc chưng trang trí.

Cách trồng và chăm sóc bỉ ngạn đúng cách

Bạn hoàn toàn có thể trồng bỉ ngạn trong vườn nhà nếu chăm sóc đúng cách. Bỉ ngạn trồng trong vườn sẽ không làm ảnh hưởng đến tài lộc hay có ý nghĩa xấu, mà đây sẽ là một điểm nhấn tuyệt vời trong khu vườn. Để trồng và chăm sóc bỉ ngạn đúng cách, chúng ta cần chú ý đến một vài vấn đề như sau:

• Chọn củ: Bỉ ngạn hoa khác với nhiều loài hoa trồng cảnh khác vì được trồng bằng củ chứ không phải hạt. Khi chọn củ để gieo trồng, chúng ta nên chọn những củ tươi tốt, không bị móp méo hay hư hại, còn rõ lớp vảy xanh bọc bên ngoài.
• Chọn đất trồng: Bỉ ngạn hoang thường mọc ven đồng ruộng, ven triền đồi và những khu vực gần nghĩa trang. Vì thế đây là loại hoa ưa đất màu mỡ, tơi xốp và có độ ẩm nhất định. Chúng ta cần chú ý đặc tính này để chọn đất và cải tạo cho phù hợp. Khi xới đất hãy tạo độ dốc để hoa dễ thoát nước, tránh ngập úng khi có mưa to
• Cách trồng và khoảng cách: Để bỉ ngạn phát triển tốt nhất thì chỉ cần vùi từ 2/3 đến 3/4 củ xuống đất. Khoảng cách giữa các củ tốt nhất là 10 cm hoặc nhiều hơn để phần rễ và hoa dễ phát triển, không tạo sự chen chúc hay tình trạng tranh nhau chất dinh dưỡng giữ các cây.
• Thời vụ gieo trồng: Hiện nay bỉ ngạn hoa có thể nở quanh năm, nhưng hoa sẽ nở đẹp nhất vào xuân phân và thu phân. Chúng ta có thể bắt đầu trồng hoa vào cuối đông đầu xuân, hoặc cuối hè đầu thu để hoa phát triển tốt. Thời tiết ấm áp, ẩm ướt và có chút se lạnh của mùa xuân và mùa thu có lợi cho sự phát triển của bỉ ngạn. Cây sẽ phát triển mạnh và cho ra những đóa hoa đẹp nhất.

• Chọn nơi gieo trồng: Bỉ ngạn không phải là loài hoa ưa thích ánh nắng mặt trời, nên tránh trồng hoa tại những nơi thoáng đãng, thường có ánh nắng trực tiếp chiếu đến. Tốt nhất chúng ta hãy trồng bỉ ngạn tại nơi râm mát, ẩm và có ánh nắng vừa phải. Lúc đó hoa sẽ phát triển nhanh chóng và tươi tốt hơn.
• Tưới nước đúng cách: Cây trồng tại những khu vực râm mát thường không yêu cầu nhiều nước vì độ ẩm trong đất và nhiệt độ trong bóng râm đã đủ để hoa phát triển. Thông thường bạn nên tưới nước 1-2 lần/tuần nếu trồng hoa tại nơi râm mát. Nhưng nếu nơi trồng có nắng thì nên tưới hằng ngày để đảm bảo độ ẩm. Ngoài ra khi hoa đang nở thì nên tưới hằng ngày để giữ cho hoa lâu tàn và nở đẹp hơn.
• Tỉa bớt phần dư thừa: Tỉa bớt phần lá héo úa hoặc có dấu hiệu sâu bệnh để đảm bảo sức khỏe và chất dinh dưỡng cho hoa. Nếu không phần lá sẽ hút bớt chất dinh dưỡng, khiến cây không đủ sức nuôi hoa nở đẹp.
• Bón phân: Tần suất bón phân thích hợp là 1-2 lần/tháng để bổ sung chất dinh dưỡng thường xuyên cho hoa. Lưu ý là chúng ta chỉ bón phân cho củ đã lên lá một thời gian, không bón cho những củ mới trồng.
• Vấn đề sâu bệnh: Bỉ ngạn là loài có sức sống mạnh mẽ và ít khi bị bệnh. Tuy nhiên có một thứ có thể gây hại nặng cho bỉ ngạn, và cũng là nỗi khiếp sợ của nhiều loài cây khác. Đó chính là ốc sên, loài chuyên ăn và phá hoại cây cối nghiêm trọng. Để hạn chế tác hại của loài vật này, hãy chôn một vài hộp chứa bia gần đó và để phần miệng nhô lên khỏi mặt đất khoảng 2-3 cm. Những con ốc sên phá hoại sẽ bị bia thu hút và không làm hại cây trồng nữa.
• Thời gian nở hoa: Thời gian từ khi gieo trồng đến nở hoa của bỉ ngạn là rất ngắn, dao động trong khoảng từ 2 đến 3 tuần. Hoa nở đẹp nhất là vào màu thu và mùa xuân, nên tốt nhất nên trồng hoa vào những thời điểm này để thưởng thức trọn vẹn vẻ đẹp của hoa bỉ ngạn.

Hoa bỉ ngạn không chỉ đơn thuần là một loài hoa trồng làm cảnh hoặc trang trí, mà còn gắn với những yếu tố tâm linh, văn hóa Phật giáo và nền văn hóa đặc sắc của Á Đông. Hoa bỉ ngạn không phải là loài hoa dùng để tặng quà, nhưng có thể trồng làm cảnh, hoặc cắm hoa trang trí để tạo điểm nhấn cho không gian. Bỉ ngạn mang một nét đẹp ma mị, huyền bí và có sức thu hút lạ kỳ mỗi khi chúng ta chăm chú quan sát.