Khi nhắc đến hoa ban, chúng ta sẽ thường nghĩ ngay đến một rừng hoa của vùng núi Tây Bắc. Loài hoa này còn là biểu tượng của tình yêu chung thủy, son sắc. Hiện nay, hoa ban đang được trồng ở nhiều nơi, những cây ban nở rộ cũng là địa điểm được nhiều khách du lịch yêu thích. Hãy cùng Floli tìm hiểu thêm về loài hoa này qua bài viết dưới đây.

Đôi nét về hoa ban

Hoa ban có tên khoa học là Bauhinia variegata L., thuộc họ cây Vang. Một số vùng gọi cây hoa ban là cây hoa móng bò sọc. Hoa mang vẻ đẹp mỏng manh, trong trẻo, tươi sáng giữa núi rừng đại ngàn.

Loài hoa này có nguồn gốc từ xa xưa, nhiều ghi chép cho thấy hoa xuất hiện ban đầu từ khu vực Đông Nam của châu Á, từ vùng phía Nam của Trung Quốc hiện nay kéo dài đến tận phía Tây của Ấn Độ.

Nếu như trước đây hoa được tìm thấy chủ yếu tại các vùng núi, thì hiện nay, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp loài hoa này trên các tuyến đường. Hoa phù hợp sinh trưởng tại những nơi có khí hậu nhiệt đới gió mùa, vùng bán nhiệt đới. Tại Việt Nam, hoa thường thấy ở các tỉnh phía Bắc. Ngoài ra, hoa cũng xuất hiện nhiều tại các quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ, Campuchia,…

Đặc điểm sinh trưởng của cây hoa ban

Cây hoa ban trưởng thành thường có chiều cao từ 10 đến 12m. Là loại cây thân gỗ có nhiều cành, tán cây mở rộng dạng tròn, hoa mọc dọc theo cành. Những cành cây lớn và thân cây có màu nâu thẫm, bề mặt vỏ cây xù xì, những cành già gần phần gốc cây sẽ có gân và tình trạng nứt nẻ. Những cành cây non, cành mới sẽ có màu nhạt hơn, có lông. Lớp lông này sẽ rụng dần khi cây lớn.

Lá hoa ban có hình dạng đặc biệt, không giống phần lớn hoa khác. Nhìn từ xa, lá sẽ có hình giống quả táo, gốc hình tim, đầu lá chia thành 2, hai mặt lá khá nhẵn. Lá mọc so le với nhau, lá non thì sẽ lớp có lông nhỏ phủ lên, sau khi lá già thì lớp lông này cũng sẽ dần biến mất.

Mùa mà hoa ban nở đẹp nhất thường là vào mùa xuân. Thời gian nở hoa cũng khá lâu, thường kéo dài từ 2 đến 3 tháng. Những bông hoa sẽ nở xen kẽ lá. Hoa to, thường là 5 cánh. Khi hoa nở thì có đường kính từ 8 đến 12cm.

Quả của cây ban có hình dáng khá giống với bồ kết, có chiều dài từ 15 đến 30cm, hình dáng dẹt và nhẵn, bên trong có chứa nhiều hạt.

Các loại hoa ban phổ biến hiện nay tại Việt Nam

Người ta thường phân biệt hoa ban bằng màu sắc của màu hoa. Hiện nay tại Việt Nam, phổ biến nhất là các loại hoa sau.

• Hoa ban trắng: Đây là loại hoa phổ biến nhất. Cánh hoa có màu trắng muốt. Nhưng phần gốc cánh hoa và mặt cánh hoa trong sẽ có màu tím nhạt hoặc màu hồng phớt.

• Hoa ban tím: Hay thường được gọi với cái tên là hoa ban Hoàng Hậu. Đặc điểm là cánh hoa sẽ có màu tím nhạt. Phần gốc cánh có màu nhạt hơn như màu tím nhạt, màu trắng hoặc màu hồng nhạt.

Ý nghĩa của cây hoa ban

Người dân vùng Tây Bắc rất yêu thích loài hoa này. Không những nó đẹp, nhiều công dụng mà nó còn có nhiều ý nghĩa sâu sắc.

Thể hiện tình yêu vĩnh cửu

Ý nghĩa này của hoa được thể hiện qua một câu chuyện được nhiều người bản địa truyền tai nhau. Chuyện kể lại rằng, ngày xưa tại bản nọ có nàng Ban và chàng Khum yêu nhau. Tuy nhiên, cha mẹ của nàng Ban không đồng ý do chàng Khum tuy giỏi giang, tháo vát nhưng gia cảnh nghèo khó. Cha nàng Ban vì ham giàu nên đã gả nàng Ban cho con trai nhà giàu có hơn, một tên thanh niên lười nhác lại gù lưng.

Không cam chịu trước cảnh đó, nàng Ban đã chạy qua nhà Khum để cầu cứu, nhưng chàng đã theo cha đi xa để mua trâu. Nàng bèn đi tìm chàng, cũng như chạy trốn khỏi đám cưới do cha nàng sắp đặt. Nàng không biết tìm chàng ở đâu, đi hết núi này đến núi khác, gọi chàng khàn cả cổ nhưng không tìm được. Cuối cùng, nàng đã gục ngã giữa núi rừng Tây Bắc. Từ đó mọc lên một loại cây hoa tuyệt đẹp, người ta đặt tên cho cây hoa đó là hoa Ban.

Chàng Khum khi quay về và biết chuyện đã đi tìm nàng, nhưng mãi mà không tìm thấy, cuối cùng chàng cũng kiệt sức và hóa thành loài chim Lộc Khum để có thể tiếp tục đi tìm nàng. Từ đó, cứ mỗi độ Xuân về, hoa ban nở, cũng chính là lúc chim Lộc Khum hót lảnh lót, vang khắp núi rừng.

Qua sự tích trên, hình ảnh hoa ban gắn liền với sự chung thủy trong tình yêu, dù bao nhiêu gian khó vẫn một lòng hướng về nhau, tạo nên một tình yêu vĩnh cửu.

Sự hiếu thảo với cha mẹ

Bên cạnh là biểu tượng của tình yêu, thì theo quan niệm của người dân tộc Thái, hoa ban còn là biểu tượng của lòng hiếu thảo của con cái với cha mẹ. Vì hoa nở rộ vào mùa xuân, đây cũng là mùa của gia đình, của đoàn viên nên loại hoa này cũng tượng trưng cho sự hạnh phúc, may mắn và gia đình sum vầy.

Sự kiên cường, vượt qua mọi khó khăn

Hoa ban có thể sống và sinh trưởng ngay cả trong khi tiết trời lạnh giá của vùng núi Tây Bắc. Vì vậy, loại hoa này cũng chính là biểu tượng của nghị lực, sự vươn lên từ khó khăn, gian khổ, hướng tới một tương lai tốt đẹp, tươi sáng hơn.

Nông lịch của người dân tộc Thái

Những người dân bản địa ở đây thường dựa vào cây ban để nhận biết các mùa vụ làm nương rẫy. Như khi hoa nở thì họ sẽ bắt đầu phát nương làm rẫy. Đến khi hoa tàn, thì họ bắt đầu gieo hạt. Trong tiếng Thái, hoa ban còn có tên gọi là hoa ngọt. Và người ta quan niệm rằng năm nào hoa nở rộ khắp núi rừng, thì sẽ đồng nghĩa với năm đó dân làng bội thu.

Ứng dụng của cây hoa ban

Hiện nay cây hoa ban đang được ứng dụng cực kỳ rộng rãi. Hoa được ưa chuộng không chỉ vẻ ngoài xinh đẹp, mà hoa còn do có nhiều lợi ích nên được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau trong đời sống.

Trang trí và làm bóng mát cho công trình

Cây hoa ban khi nở sẽ tạo nên một hiệu ứng vô cùng đẹp. Những hoa ban trắng nhìn từ xa sẽ giống như tuyết phủ trắng xóa khắp cây. Những cây hoa ban khi nở cũng là địa điểm “check-in” được nhiều người yêu thích.

Hoa ban là loại cây lâu năm, có tán lá rộng nên bên cạnh dùng để trang trí, thì cây cũng được trồng với mục đích lấy bóng mát. Vì vậy, chúng ta thường thấy loại cây này được trồng dọc các tuyến đường, trồng trong khuôn viên công viên, biệt thự, khu nghỉ dưỡng,…

Dùng hoa để nấu ăn

Ở vùng núi Tây Bắc, người dân ở đây nhận thấy hoa ban có mùi thơm dễ chịu, khi ăn vào thì có vị đắng nhẹ, sau khi ăn quen thì sẽ nhận thấy vị ngọt, nên họ đã dùng hoa ban để chế biến nhiều món ăn đặc sắc khác nhau như xôi, hoa ban xào, dùng làm gỏi, nấu canh,…

Những món ăn từ hoa ban cũng đã dần trở thành đặc sản, điểm nhấn cho ẩm thực tại Tây Bắc. Với hương vị độc đáo, những món ăn từ hoa ban khiến ai đã ăn một lần là sẽ nhớ mãi.

Dùng để bào chế thuốc chữa bệnh

Từ xa xưa, người ta thường dùng hoa ban để chữa một số bệnh. Như người ta sẽ dùng vỏ cây để làm thuốc giúp chữa lành các vết thương, chữa trị một số bệnh ngoài da cũng như tràng nhạc. Phần chồi cây sẽ được phơi khô và sắc thành nước thuốc để uống. Loại trà này có công dụng để trị kiết lỵ, tiêu chảy và trị giun sán. Dùng phần rễ cây sắc nước uống cũng sẽ giúp giảm tình trạng chướng bụng.

Cách trồng cây hoa ban

Hoa ban có thể sống trong môi trường khắc nghiệt, cách trồng hoa này cũng khá đơn giản, không cần chăm sóc nhiều. Tuy nhiên để cây phát triển nhanh và tốt nhất thì chúng ta cũng cần trồng đúng kỹ thuật.

Để trồng một cây ban, cách được nhiều người lựa chọn là trồng bằng hạt. Trồng bằng cách này sẽ có ưu điểm là mọc tự nhiên, nên rễ sẽ bám sâu và chắc trong đất hơn. Cây cũng có tuổi thọ và độ vững chắc hơn những cách khác. Quả ban chín vào khoảng tháng 9 tháng 10, sau khi thu hoạch quả thì chúng ta cần tách hạt từ quả và tiến hành gieo hạt luôn.

Để cây có thể sống thì chúng ta nên gieo hạt vào bầu và trồng trong nhà để bảo vệ và chăm sóc tốt hơn. Khoảng 3 đến 4 tháng thì cây sẽ cao khoảng 20 đến 30cm. Lúc này chúng ta đã có thể mang cây ra ngoài trồng. Nên trồng vào chiều mát hoặc sáng sớm, không trồng vào lúc nắng gắt. Ánh sáng mặt trời quá gắt sẽ làm cây nhanh héo và không sinh trưởng tốt.

Về đất trồng, thì bạn cần chọn những loại đất tơi xốp, có nhiều mùn. Để cây phát triển rễ tốt hơn thì bạn có thể trộn đất trồng với mùn trấu hoặc phân chuồng hoai mục. Ngoài ra, chúng ta cũng cần lưu ý về độ pH của đất. Nếu thấp thì có thể dùng vôi bột để giúp cây có môi trường phát triển và sinh trưởng tốt nhất.

Đặc biệt, khi trồng cây hoa ban, vì sau khi cây trưởng thành rễ và tán cây phát triển rất nhiều nên bạn cũng cần lưu ý về khoảng cách trồng giữa các cây. Mỗi cây nên trồng cách nhau khoảng 5-10m để cây có không gian phát triển tốt nhất.

Một số lưu ý để chăm sóc cây ban đúng cách

Sau khi thành cây con thì chúng ta cũng cần lưu ý chăm sóc để cây mau lớn và có “sức khỏe” tốt hơn.

Tưới nước

Đây là loài hoa có thể sinh trưởng tốt trong môi trường tự nhiên, sống được tại những nơi có thời tiết khô hạn nên cây không cần nhiều nước. Tuy nhiên, khi cây con mới trồng thì nên đảm bảo tưới nước cho ẩm đất 1 ngày 1 lần.

Vào những mùa hè, thời tiết nắng nóng khắc nghiệt, khô hạn kéo dài thì nên tưới cây 1 ngày 2 lần. Tưới vừa đủ, chỉ ẩm đất, tưới nhiều quá sẽ khiến rễ bị úng, thối dẫn đến chết cây do thoát nước không kịp.

Cắt tỉa cành, tạo dáng cho cây

Những cây hoa ban trong tự nhiên thường đã có dáng hoa rất đẹp, cây tỏa tán tròn. Tuy nhiên, nếu trồng thì bạn có thể tỉa cắt cành thường xuyên để ra dáng hoa đẹp theo mong muốn và để hoa ra đều nhất. Sau khi trồng 6 tháng thì chúng ta cần bắt đầu tỉa cành. Thời điểm này rất quan trọng vì nó sẽ quyết định dáng cây sau này.

Nếu muốn cây vươn cao hơn thì bạn có thể tỉa bớt các cành cây sát gốc. Trong quá trình quan sát, chăm sóc cây thì bạn cũng cần bỏ bớt những cây khô, bị sâu bệnh, để đảm bảo cây có thể sinh trưởng tốt nhất. Ngoài ra, mỗi năm bạn cũng nên cắt tỉa cành từ 1 đến 2 lần, tốt nhất là vào mùa xuân và mùa thu.

Bón phân

Bón phân là công việc giúp thúc đẩy cây nở hoa, cho quả ra nhanh hơn. Cây ban thường cho ra hoa sau khoảng 2 năm trồng. Tùy vào điều kiện môi trường, thời tiết ở mỗi nơi mà cây có thể cho hoa nhanh hoặc chậm hơn.

Nếu bạn muốn ra hoa sớm thì có thể bổ sung dinh dưỡng cho đất bằng cách bón phân cho cây định kỳ. Có thể chia thành 4 đợt bón phân như sau:

• Đợt 1: Bón đạm và NPK 2 lần mỗi tuần, bón vào thời điểm tháng 2 đến tháng 4.
• Đợt 2: Bón Super Lân và Ure, bón vào thời điểm tháng 4 đến tháng 6.
• Đợt 3: Bón phân hữu cơ và KCL, bón vào thời điểm từ tháng 6 đến tháng 10.
• Đợt 4: Bón phân hữu cơ hoặc phân chuồng, bón vào thời điểm tháng 10 đến tháng 12.

Khi bón phân cho cây con chúng ta cần hết sức lưu ý về liều lượng. Bón lượng phân quá lớn cho cây sẽ gây ra các “tác dụng phụ” như cháy lá, hay thậm chí là chết cây.

Nhổ cỏ và phòng ngừa sâu bệnh

Trong quá trình cây phát triển thì cỏ sẽ mọc quanh gốc. Nếu chúng ta không làm cỏ thì những bụi cỏ dại này có thể lấy hết dinh dưỡng trong đất của cây. Đặc biệt là cây còn nhỏ sẽ không có đủ sức để “cạnh tranh” với những bụi cỏ này. Vì vậy, bạn nên làm cỏ định kỳ, thường xuyên để cây có đủ dưỡng chất, phát triển tốt nhất.

Cây ban thường ít bị sâu bệnh tấn công, nhưng nếu trong điều kiện khí hậu, môi trường sống nhất định thì cây vẫn có thể bị bệnh như thường. Cây bị bệnh nhẹ thì sẽ không cho ra hoa đẹp, nhiều, còn nếu bị nặng hơn thì có thể dẫn đến chết cây. Một số bệnh của cây thường gặp có thể kể đến như:

• Sâu đục thân: Biểu hiện của bệnh này là thân cây sẽ xuất hiện những lỗ đục do sâu đùn mùn gỗ từ trong ra ngoài. Để sâu đục nặng thì có thể dẫn đến chết cây. Chúng ta có thể chữa trị bệnh này bằng thuốc trừ sâu chuyên dụng.
• Nấm rệp: Bệnh này sẽ khiến lá và nụ hoa bị rụng. Trên mặt lá cũng sẽ xuất hiện những đốm trắng. Để chữa trị bệnh này thì chúng ta có thể dễ dàng thực hiện bằng cách loại bỏ những cành sâu. Nhưng nếu bệnh nặng hơn thì chúng ta cần phun các loại thuốc bảo vệ thực vật, thuốc diệt nấm rệp để cứu sống cây.

Kết: Hoa ban được xem là nét đặc trưng của vùng núi Tây Bắc. Đây là loại hoa tượng trưng cho sự chung thủy, cho lòng hiếu thảo, cũng như tinh thần bất khuất, kiên cường. Hoa ban có ý nghĩa rất lớn với người dân ở đây. Với vẻ đẹp tinh khiết, mỏng manh, cùng nhiều công dụng, hoa ban được ứng dụng cực kỳ rộng rãi hiện nay.